Veilige zoekmachines van Europese bodem

Europa is dankzij de invoering van de General Data Protection Regulation in 2016 veel bewuster geworden van de data die grote IT-bedrijven over ons, en dankzij ons, verzamelen. Vooral bedrijven als Facebook en Google zijn onder de loep komen te liggen. In sommige gevallen kwam dat zelfs tot een zaak, zoals toen duidelijk werd dat Google ongevraagd locatiedata van gebruikers verzamelde.

Als bedrijf heeft Google er baat bij zoveel mogelijk over je te weten te komen. Zo willen ze hun gebruikers niet alleen op maat gemaakte zoekresultaten tonen, maar passen ze ook hun advertenties aan zodat je die zoekresultaten later weer tegenkomt op het internet. En laat dat nou net een grote frustratie zijn bij veel gebruikers: zoek één keer naar een fietsbel en diezelfde bel komt steeds weer voorbij. Niet alleen in advertenties van Google zelf, maar ook in diensten die op hun beurt weer gebruikmaken van Google. Daarnaast slaat Google ook gegevens op die ze niet direct nodig hebben om de dienst die je gebruikt te laten werken.

Tijd voor iets anders?

Op dit moment heeft de zoekgigant nog steeds een marktaandeel van ruim 95 procent in Nederland. Maar hun ijzersterke grip op de markt begint te verzwakken: mensen gaan op zoek naar een alternatief voor Google dat geen tracking gebruikt, geen advertenties toont, geen data doorverkoopt en geen onnodige informatie over je verzamelt.

Die alternatieve veilige zoekmachines, die zijn er wel. In 2017 keken we op het TransIP Blog ook al eens naar alternatieven. Maar veel van de inmiddels bekende veilige zoekmachines zoals DuckDuckGo hebben het nadeel dat ze gevestigd zijn in Amerika. Mede dankzij de invoering van de GDPR heeft Europa een voorsprong genomen op het gebied van databescherming ten overstaande van de VS. Er is inmiddels dan ook een fiks aanbod aan Europese veilige zoekmachines en -apps die zichzelf willen afzetten van de Amerikaanse zoekgiganten door Europese privacy de kern van hun product te maken. Hun datacenters en organisaties zijn gevestigd in Europa en moeten zich dus houden aan de strenge Europese wetten. Ook maken ze beloftes als volledig cookieloos zoeken, geen filterbubbels en geen, of in elk geval geen gerichte advertenties.

In dit artikel kijken we naar de functies en de privacyverklaringen van een aantal Europese zoekmachines en metazoekmachines die leunen op Google, Bing of Yahoo voor hun resultaten. Wat heeft het gebruiken van zo’n alternatieve zoekmachine voor voordelen? En zijn ze echt zo privacygericht als ze beweren te zijn, of zitten er toch nog addertjes onder het gras?

Qwant: Franse zoekmachine zonder Franse slag

Het Franse Qwant combineert hun eigen indexeringscrawlers met resultaten uit Bing. Qwant heeft naar eigen zeggen de grootste indexeringscapaciteiten van alle Europese zoekmachines. Als gebruiker worden je geen gepersonaliseerde resultaten of advertenties voorgeschoteld en worden zoekresultaten niet opgeslagen. Voor kinderen is er zelfs een versie die helemaal geen advertenties toont. Ook werken ze aan een eigen muziekplatform, is hun Maps-kloon in beta en kun je Qwant zelfs inrichten als goededoelengenerator.

Wat betreft privacy zijn er twijfels. De privacyverklaring van Qwant beweert namelijk: “Qwant verzamelt geen data over haar gebruikers wanneer ze zoeken.” Maar dankzij hun samenwerkingsverband met Bing voor zowel zoekresultaten als het advertentieplatform worden er vraagtekens gezet bij welke gegevens doorgespeeld worden naar Microsoft.

Swisscows: Zwitserse family-friendly zoekmachine

Swisscows belooft Zwitserse precisie wat betreft hun databeleid: geen trackers, geen identifyers en 100% anonimiteit doordat er geen data wordt opgeslagen. Hun servers zijn daarnaast letterlijk in een kluis onder een berg in de Zwitserse Alpen gevestigd. Ook maakt Swisscows geen gebruik van een advertentieplatform: in plaats daarvan plaatsen ze gesponsorde advertenties bovenaan de pagina. De enige informatie die Swisscows opslaat is de hoeveelheid zoekopdrachten die per dag gemaakt worden, zodat ze hun eigen verkeer kunnen meten.

Al die positieve punten worden wel afgezet tegen het feit dat Swisscows een aantal samenwerkingen heeft met grote partijen: Bing levert de niet-Duitse zoekresultaten (voor de Duitse resultaten gebruikt Swisscows een eigen crawler), Soundcloud handelt de muziekzoekopdrachten af en de Russische zoekmachine Yandex wordt gebruikt voor vertalingen.

Hetgeen dat Swisscows echt afzet tegen de concurrentie is hun familiegeoriënteerde inslag: ze bieden geen 18+ content. Voor sommige gebruikers zal dit wellicht een turnoff zijn.

MetaGer: Duitse kwaliteit

MetaGer is een Duitse zoekmachine die zijn eigen indexeringscrawlers inzet voor de Duitse resultaten. Voor de internationale zoekresultaten werkt het als een metazoekmachine. Ze geven bij elk resultaat duidelijk aan welke zoekmachine er verantwoordelijk voor was. Daarnaast krijgen gebruikers de optie om de pagina’s uit de zoekresultaten anoniem te openen via de proxyserver van MetaGer.

MetaGer biedt een aantal verschillende functionaliteiten die we gewend zijn van Google, maar dan gestript van mogelijke privacybrekende opties. MetaGer Maps is bijvoorbeeld gebaseerd op OpenStreetMap, een gebruiksvriendelijk en volledig gecrowdsourced alternatief voor Google Maps. MetaGer is daarnaast ook bruikbaar via het TOR-netwerk. 

MetaGer slaat wel IP-adressen op voor een maximum van 96 uur. Dit doen ze naar eigen zeggen om hun servers te beschermen tegen overbelasting. Als er te veel zoekopdrachten vanaf één IP-adres komen, blokkeren ze het tijdelijk. Daarnaast geven ze de eerste twee blokken van een IP-adres (bijvoorbeeld 127.0.X.X) samen met de user agent uit de browser door aan hun advertentiepartners. Dit klinkt enger dan het daadwerkelijk is: de eerste twee blokken van een IP-adres zijn niet gebonden aan een gebruiker. De user agent bevat simpelweg welke browser en besturingssysteem zijn gebruikt om te verbinden met een website. Het bevat geen persoonsgebonden informatie.

Wie wel gebruik wil maken van MetaGer maar liever geen advertenties wil zien kan ervoor kiezen om MetaGer te steunen met een jaarlijkse bijdrage. Dit geeft toegang tot de speciale advertentievrije versie van de zoekmachine.

Mojeek: een compleet eigen crawler van Britse makelij

Het Britse Mojeek werkt, in tegenstelling tot veel van hun concurrenten, alleen met hun eigen indexeringscrawlers. Dat betekent weliswaar dat ze minder resultaten geven dan hun metazoekmachineconcurrenten, maar ze leunen niet op een Amerikaanse zoekgigant. Daarnaast ontwikkelen ze al hun software inhouse en hoeven ze niet te leunen op derden.

Mojeek houdt een streng privacybeleid aan. IP-adressen worden geanonimiseerd door ze te vervangen met een tweeletterige landcode die alleen dient om hun eigen verkeer te meten. Alle andere gegevens die worden bijgehouden, zoals tijdsduur, opgevraagde pagina, browserinformatie en mogelijke referralinformatie, zijn niet te koppelen aan een gebruiker. Mojeek stelt zelf dat deze data niet doorgegeven wordt aan derden, al hadden ze eerst wel een clausule in hun beleid opgenomen die een uitzondering maakte voor illegale of onethische zaken gericht op minderjarigen. Na protest van hun gebruikers besloten ze deze uitzondering te schrappen.

Cliqz: Duitse veilige zoekmachine

Duitsland doet het goed wat betreft alternatieve zoekmachines: naast MetaGer is ook Cliqz van Duitse makelij. Cliqz heeft zich gericht op het bouwen van een compleet eigen webbrowser waar hun zoekmachine in is opgenomen. Voor de data die ze nodig hebben voor hun antighosting- en antiphishingplatformen, hun analyticsplatform en hun advertentieplatform gebruikt Cliqz een proxyservice die geen persoonlijke data op kan of mag slaan. Om hun zoekdienst te verbeteren slaan ze wel informatie op over welke resultaten er gekozen worden bij welke query. Ook bewaren ze volledig geanonimiseerde bezoekersinformatie zoals bezoekersaantallen, browsergegevens en welke services er het meest gebruikt worden door hun bezoekers.

In 2016 werd bekend dat Mozilla een minderheidsaandeel in Cliqz had. Een jaar later voerde Mozilla een test in voor een beperkt aandeel van hun Duitse Firefox-gebruikers. Deze zouden automatisch Cliqz-software mee geïnstalleerd krijgen bij een update, die vervolgens aanbevelingen zou gaan maken op basis van wat de gebruiker in de zoekbalk invoerde. Mozilla kondigde het zelf aan als een feature, maar zo werd het door veel gebruikers niet ontvangen. De gebruikers waar deze test voor werd ingezet konden het wel uitzetten, maar de functionaliteit stond standaard aan.

Maar waarom dan niet Startpage?

Er is weliswaar een speler met Hollandse connecties op de markt, maar die is de laatste tijd toch flink in een negatief daglicht komen te staan. Startpage is oorspronkelijk begonnen als Ixquick in 1998. In 2000 werd het bedrijf opgekocht door het Nederlandse Surfboard Holding BV, waarna het in 2013 de naam veranderde naar Startpage. Ixquick bleef als metazoekmachine nog tot 2016 los van de eigen zoekmachine van Startpage, maar is uiteindelijk er toch in opgenomen. Startpage vertrouwt volledig op Google-resultaten, maar betaalt Google om alle logging en tracking uit te zetten. Onder gebruikers van alternatieve zoekmachines had Startpage jarenlang de reputatie de beste te zijn.

Helaas bleek pay-per-clickadverteerder System1 uit Amerika zich gedeeltelijk te hebben ingekocht in Startpage in 2019. Deze gedeeltelijke overname werd aanvankelijk stilgehouden door Startpage zelf. Toen de userbase vragen begon te stellen over de mogelijke invloed op hun privacystandpunten en hoe groot het aandeel van System1 daadwerkelijk was, kwamen daar onvoldoende geruststellingen uit naar voren. Als gevolg stapten meerdere medewerkers op. Op dit moment is niet duidelijk of Startpage het vertrouwen van hun userbase nog terug kan winnen.

Andere alternatieve zoekmachines

Natuurlijk zijn er zoekmachines die we nog niet benoemd hebben. Zo is er Searx, een metazoekmachine die je zelf kunt hosten. Het venijn in deze opzet is tegelijkertijd hun slogan: Searx is “a privacy-respecting, hackable metasearch engine”. Omdat Searx door iedereen geïnstalleerd kan worden op hun server is het weliswaar decentraal, maar kan er ook van alles met de zoekmachine gedaan zijn door de eigenaar van de server. Gebruik Searx dus alleen als je de eigenaar van de server echt vertrouwt. Daarnaast werkt Google Searx sinds kort ogenschijnlijk tegen door zoekverzoeken van bekende Searx IP-adressen te blokkeren of ineens CAPTCHA's te eisen waardoor de zoekresultaten uit Google niet worden getoond.

Daarnaast zijn er zoekmachines zoals Ecosia en Givero: deze metazoekmachines gebruiken jouw zoekresultaten om geld te genereren voor goede doelen. Ecosia plant voor elke zoekopdracht een boom. Givero verzamelt het geld in een fonds via een cookie of een add-on in je browser waarna je het kunt doneren aan een zelfgekozen goed doel. Beide zoekmachines staan echter niet te boek als veilige zoekmachines en verzamelen aardig wat informatie over je browsegedrag en je browser.

En mocht je nog een stap verder willen gaan dan alleen wisselen van zoekmachine, zijn er ook nog alternatieve browsers en plugins die jouw gegevens niet alleen beschermen tijdens het zoeken maar ook tijdens het surfen.

Zelf zoeken

Op wat twijfelgevallen na omarmen Europese alternatieve zoekmachines het privacyprincipe vol overgave. De meeste zijn open en duidelijk over welke data ze verzamelen en waarom. Houd er rekening mee dat de een privacy net wat anders zal interpreteren dan de ander, waardoor alsnog bepaalde samenwerkingen met Amerikaanse partijen ontstaan. Blijf daarom als gebruiker altijd kritisch kijken naar alternatieve zoekmachineaanbieders en hun privacyverklaringen, zodat je zeker weet dat je kiest voor een partij die voldoet aan jouw privacynormen.